Sektörün Düzenlenmesi ve Denetimi

1. Türk bankacılık sektörünün düzenlemesinden 5411 sayılı Bankacılık Kanunu çerçevesinde BDDK sorumludur. BDDK banka ve çeşitli finansal şirketlerin kuruluşu, faaliyetleri, yönetimi, birleşme, bölünme, hisse değişimi ve tasfiyelerini düzenlemek ve denetlemekle yetkilidir. Mezkur Kanun’la bankaların faaliyet alanları belirlenmiş olup, yeni bir bankanın kurulması ve faaliyete başlaması belli koşullara bağlanarak BDDK’nın iznine tabi tutulmuştur. Bunun yanı sıra, 5464 sayılı Banka ve Kredi Kartları Kanunu gereğince kartlı sistem kurma, kart çıkarma, üye işyerleri ile anlaşma yapma, bilgi alışverişi, takas ve mahsuplaşma faaliyetinde bulunmak isteyen kuruluşların da BDDK’dan izin almaları zorunludur.

2. Bankacılık piyasasında, düzenleyici ve denetleyici kurum olan BDDK’nın yanı sıra Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası da mevduat sınıflaması, zorunlu karşılıklar, kredi kartı faizlerinin sınırları konularında düzenleyici kuruluş rolü üstlenmektedir. Halka açık bankalar ise Sermaye Piyasası Kurulu’nun düzenlemelerine de tabidir. Ayrıca mevduat sigortası alanında Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)’nin düzenleme yapma yetkisi bulunmaktadır.

3. 5411 sayılı Kanun’un 29. maddesine göre mevduat bankaları ile kalkınma ve yatırım bankaları faaliyet izni aldıkları tarihten itibaren bir ay içinde tüzel kişiliği haiz ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olan TBB’ye, katılım bankaları ise aynı nitelikteki Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB)’ne üye olmak zorundadır. Bunun yanı sıra üyelik zorunlu olmamakla birlikte, Bankalararası Kart Merkezi (BKM) tarafından sunulan takas ve hesaplaşma, mesaj yönlendirme, ortak ATM (Automatic Teller Machine-Para Çekme Makinesi) ve POS (Point of Sale-Satış Noktası) sistemi gibi kartlı ödeme altyapısından ve hizmetlerinden yararlanmak isteyen bankalar BKM’ye üye olmaktadır. Hâlihazırda BKM’nin 10 ortağı ve 16 üyesi bulunmaktadır.

Mevduat Hizmetleri

4. Mevduat, gerçek ya da tüzel kişiler tarafından bankalara veya bu konuda yetkili kuruluşlara belli bir faiz getirisi karşılığında, istenildiği zaman veya belli bir vade ya da ihbar süresi sonunda çekmek üzere yatırılan Türk Lirası veya yabancı paralar olarak tanımlanmaktadır. 5411 sayılı Kanun’un 3. maddesinde ise mevduat, yazılı ya da sözlü olarak veya herhangi bir şekilde halka duyurulmak suretiyle ivazsız veya bir ivaz karşılığında, istendiğinde ya da belli bir vadede geri ödenmek üzere kabul edilen para şeklinde tanımlanmıştır. Ülkemizde sadece mevduat bankalarının mevduat toplama yetkisi bulunmaktadır. Mevduat, banka kaynakları arasında önemli bir yer tutmakta, banka pasiflerinin büyük bir kısmını oluşturmaktadır. Bankalar özkaynaklarından ziyade mevduata ve diğer yabancı kaynaklara dayanarak faaliyet göstermektedir. Dolayısıyla mevduat miktarı, aktif büyüklüğünün yanı sıra banka

¹ Bu sınıflama çerçevesinde aktif büyüklüğünün sektör toplamı içindeki payı %5’in üzerinde olan bankalar büyük ölçekli, %1 ila %5 arasında olan bankalar orta ölçekli, %1’in altında olan bankalar ise küçük ölçekli banka olarak değerlendirilmektedir.

² BDDK (2010), Bankacılıkta Yapısal Gelişmeler, Sayı 5.

büyüklüğünü belirleyen önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır³. Aşağıdaki tabloda soruşturmaya taraf bankaların 2007-2011 döneminde mevduat bakımından pazar paylarına yer verilmiştir.

Tablo 7: Bankaların Mevduat Hizmetleri Bakımından Pazar Payları (%)

Banka	2007	2008	2009	2010	2011
İŞ BANKASI	14,53	14,87	15,23	15,35	15,02
ZİRAAT	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)
GARANTİ	11,70	12,33	13,25	12,64	12,91
AKBANK	12,29	12,21	11,78	11,68	11,73
YKB	9,63	9,76	8,61	9,17	9,73
HALKBANK	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)
VAKIFBANK	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)	(…..)
FİNANSBANK	3,88	3,73	4,28	4,25	4,47
TEB	2,12	2,17	1,99	2,09	3,50
DENİZBANK	2,76	2,34	2,45	2,75	3,07
HSBC	2,29	2,15	1,88	1,86	2,02
ING	2,67	2,34	2,02	1,62	1,76
Diğer	6,69	6,48	6,05	5,80	5,85
Toplam	100	100	100	100	100

5. İlk beş banka toplam mevduatın yaklaşık %(…..) sahip olurken, toplam mevduatın yaklaşık dörtte üçünün ise ilk 6 bankada tutulduğu anlaşılmaktadır. 2011 yılı verilerine göre, soruşturmaya taraf 12 bankanın sektördeki mevduatın toplam %(…..) elinde bulundurduğu görülmektedir.

6. Bankalar nezdinde tutulan mevduat hesaplarının çeşitli türleri bulunmaktadır. 5411 sayılı Kanun’un 60. maddesine göre mevduat kabul eden bankalar BDDK’nın görüşü alınmak kaydıyla mevduat hesaplarını TCMB tarafından tespit edilecek vade ve türlere göre tasnif etmekle ve tasarruf mevduatını diğer hesaplardan ayrı tutmakla yükümlüdür. 03.02.2007 tarih ve 26423 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan TCMB’nin 2007/1 sayılı Mevduat ve Katılım Fonlarının Vadeleri ve Türleri Hakkında Tebliğ’inde, mevduat vadesine ve türlerine göre sınıflandırılmıştır.

7. 2007-2011 yılları arasında bankacılık sisteminin toplam mevduatının vade yapısı ve tutarlara göre dağılımı aşağıdaki şekilde gerçekleşmiştir.

Tablo 8: Mevduatın Vadeye Göre Dağılımı (%)

Vade	2007	2008	2009	2010	2011
Vadesiz	16,1	13,7	15,6	15,9	17,4
0-1 ay	29,0	31,5	27,7	26,0	14,8
1-3 ay	44,8	46,1	48,6	49,7	53,2
3-6 ay	5,1	3,3	3,3	4,1	7,5
6-12 ay	2,3	2,5	1,6	1,5	2,4
1 yıl ve üzeri	2,7	2,9	3,3	2,7	4,6
Toplam	100	100	100	100	100

Tablo 9: Mevduatın Tutarlara Göre Dağılımı (%)

Tutar	2007	2008	2009	2010	2011
1 milyon TL’den büyük	39,7	-	43,1	47,1	47,4
250 bin TL - 1 milyon TL	13,8	-	14,8	14,6	15,4
51 bin TL- 250 bin TL	21,7	-	21,9	20,6	20,7
11 bin TL- 50 bin TL	16,7	-	14,2	12,6	11,8
10 bin TL’den az	8,0	-	6,0	5,1	4,7
Toplam	100	-	100	100	100

³ KAYA, F. (2012), Bankacılık Giriş ve İlkeleri, Beta Yayınları ,s.25-26, 209.

Kredi Hizmetleri

8. Kredi, bir bankanın; gerçek ya da tüzel kişilere yasaları, iç kurallarını ve kendi kaynaklarını göz önünde tutarak belli bir teminat karşılığında ya da teminatsız olarak para, teminat (mektubu) ya da kefalet verme şeklinde tanıdığı imkan ya da limit olarak tanımlanmaktadır. Krediler belli bir başlangıç ve bitiş süresi, başka bir ifadeyle vade içermektedir. Bankalar kredilerden faiz, komisyon ve benzeri gelirler elde etmekte olup söz konusu gelirler bankaların en önemli gelir kaynağını oluşturmaktadır. Bu çerçevede krediler banka büyüklüğünü belirleyen önemli bir unsurdur. Aşağıdaki tabloda soruşturmaya taraf bankaların 2007-2011 yılları arasında sahip oldukları kredi büyüklükleri bakımından pazar payları yer almaktadır. Buna göre, soruşturmaya taraf bankaların toplam kredi paylarının sektör içinde önemli bir ağırlığa sahip olduğu, 2011 yılında bu oranın %91,22 olarak gerçekleştiği görülmektedir.

Tablo 10: Bankaların Toplam Kredi ve Alacakları Bakımından Pazar Payları (%)

Banka	2007	2008	2009	2010	2011
İŞ BANKASI	12,12	12,98	12,69	12,62	13,79
GARANTİ	13,27	13,60	13,05	12,74	12,62
ZİRAAT	7,70	8,40	9,64	11,29	10,75
AKBANK	13,20	12,09	10,42	10,39	10,58
YKB	10,17	10,54	9,94	10,34	10,20
VAKIFBANK	8,37	8,31	9,07	8,82	8,63
HALKBANK	6,46	7,04	8,52	8,70	8,46
FİNANSBANK	5,05	4,87	4,61	4,89	4,56
DENİZBANK	3,71	3,48	3,72	3,63	3,38
TEB	2,45	2,32	2,36	2,31	3,86
ING	3,03	3,01	2,89	2,39	2,31
HSBC	3,33	2,65	2,30	1,90	2,08
Diğer	11,14	10,70	10,80	9,98	8,77
Toplam	100,00	100,00	100,00	100,00	100,00

9. Bankalar tarafından kullandırılan krediler nitelikleri, vadeleri, kullanım amacı, verilen teminat, izin veren birim ve kullanılan kaynaklar açısından çeşitli şekillerde sınıflandırılmaktadır. Nitelikleri açısından nakdi ve gayri nakdi, kullanım amacı açısından bireysel (tüketici) ve ticari krediler gibi.

10. 2007-2011 döneminde bankalar tarafından sağlanan tüketici kredilerinin ve ticari kredilerin toplam krediler içindeki oranı incelendiğinde, yıllar itibarıyla tüketici kredilerinin toplam krediler içerisindeki oranının (yaklaşık %33) ticari kredilerin oranından (yaklaşık %11) daha yüksek seyrettiği görülmüştür. Tüketici kredileri içerisinde ise konut kredileri en yüksek paya sahip olup bunu ihtiyaç kredileri ile kredi kartları izlemiştir. Taşıt kredilerinin ise toplam krediler içerisindeki payı bahsi geçen tüketici kredisi türlerine kıyasla oldukça düşüktür.

11. Ticari kredi çeşitlerinin toplam krediler içerindeki oranına bakıldığında, ihtiyaç kredilerinin en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. İhtiyaç kredilerini sırasıyla taşıt kredileri, işyeri kredileri ve kurumsal kredi kartları izlemektedir.

Kredi Refinansmanı

12. Kredilere ilişkin önem arz eden bir diğer husus ise kredi refinansmanıdır. Kredi refinansmanı, genellikle daha uzun vadeli ve yüksek tutarlı krediler olan konut kredilerinde söz konusu olmaktadır. Konut kredisi refinansmanı, bir bankadan alınan konut kredisinin müşterinin talebi üzerine ve genellikle kredinin maliyetini azaltmak amacıyla yeniden yapılandırılmasıdır. Yeniden yapılandırma çoğunlukla faiz oranı düşüşleriyle paralel olarak konut kredisinin faiz oranının ve bu çerçevede maliyetinin azaltılması amacıyla gerçekleştirilmektedir. Ayrıca kredinin vadesinde, teminatında ve ödeme planında da değişikliğe gidilebilmektedir. Bunun

yanı sıra, konut kredileri bir başka bankaya transfer edilerek de yeniden yapılandırılabilmektedir.